Żadna z czterech Ewangelii nie mówi nam, jak dokładnie wyglądał Jezus. W tradycji chrześcijańskiej przedstawiano Go za pomocą różnych wyobrażeń ikonograficznych. Mamy np. „Chrystusa aleksandryjskiego” – zachowujący klasyczne greckie proporcje i kanony rzeźbiarskie wizerunek młodzieńca pozbawionego zarostu. Zupełnie inny był „Chrystus syryjski” – długowłosy i brodaty, zgodnie z tradycją Bizancjum.
Wyobrażenia te uznawano nie tylko za element liturgii czy kultury, lecz także za skuteczne narzędzie ewangelizacyjne w świecie, w którym umiejętność czytania i pisania nie była powszechna. Przedstawione niżej trzy z najdawniejszych wyobrażeń Chrystusa to świadectwo różnorodności podejść i tradycji.
1. Graffiti Aleksamenosa, znane jako „graffiti bluźniercze”
Być może jest to najstarsze na świecie wyobrażenie odnoszące się do Jezusa i chrześcijaństwa. Nie służy ono jednak celom liturgii czy kultu. Graffiti wyryte na rzymskim murze wyśmiewa Chrystusa i chrześcijan. Przedstawia ukrzyżowaną ludzką postać z głową osła oraz drugą postać, która oddaje jej cześć. Pod nimi wyryto napis: „Aleksamenos oddający hołd swemu bogu”. Ukrzyżowanie było karą za najcięższe zbrodnie (do IV wieku, kiedy zniósł je cesarz Konstantyn), głowa osła miała więc uczynić wyobrażenie jeszcze bardziej szyderczym. Graffiti stanowi dowód na obecność chrześcijan w Rzymie w pierwszym wieku naszej ery.
Czytaj także:
Czy najstarsze przedstawienie ukrzyżowania jest karykaturą?
2. Chrystus Dobry Pasterz
Wyobrażenie Chrystusa jako Dobrego Pasterza znajduje początek w Ewangeliach. Jednak jeszcze przed naszą erą, moskophoros (czyli „niosący cielę”) był klasycznym motywem rzeźby greckiej. Oryginalna rzeźba moskophoros, uważana za arcydzieło starożytnej rzeźby greckiej, powstała ok. 570 lat przed Chrystusem w Attyce. Była dziełem anonimowego artysty. Rzymianie przejęli popularne starożytne wyobrażenie i wykorzystywali je do dekoracji willi idyllicznymi scenami przedstawiającymi pasterzy wśród trzód. Wizję łatwo udało się zaadoptować do przedstawienia Chrystusa – Dobrego Pasterza, który oddaje życie za owce.
Czytaj także:
Wizerunki Ukrzyżowanego. Pięć intrygujących przedstawień
3. Chrystus Pantokrator
Greckie słowo Pantocrator oznacza „Wszechwładnego”. Może być połączeniem dwóch hebrajskich terminów odnoszących się do Boga w Starym Testamencie: „Pan Zastępów” (Sabaot) oraz nieco bardziej popularnego określenia „Wszechmocny” (El Shaddai). Oba odnaleźć można w Septuagincie, czyli pierwszym tłumaczeniu ksiąg kanonu hebrajskiego na grekę. Najstarsze na świecie wyobrażenie Chrystusa Pantokratora namalowano na desce w VI lub VII stuleciu. Prawą ręką Chrystus czyni tradycyjny gest nauczyciela, zaś w lewej dłoni trzyma księgę Ewangelii. Ikona od początku znajduje się w klasztorze św. Katarzyny na Górze Synaj w Egipcie, jednym z najstarszych czynnych klasztorów na świecie.
Czytaj także:
Dlaczego Jezus na ikonach wykonuje ten gest ręką?
Tekst pochodzi z angielskiej edycji portalu Aleteia