O bankowaniu krwi pępowinowej niby wszyscy słyszeli, ale mało kto coś wie. Rodzice oczekujący na dziecko mogą spotkać się z ulotką reklamową prywatnej firmy, może temat będzie poruszony na szkole rodzenia, może napomknie o nim lekarz.
Mało kto jednak wie, że bankowanie komórek macierzystych nie ogranicza się do ofert komercyjnych. W Polsce w 2011 roku został utworzony publiczny bank krwi pępowinowej. Jego celem było zwiększenie zasobów przechowywanej krwi pępowinowej i jednocześnie zwiększenie wykorzystywania krwi pępowinowej do przeszczepień w Polsce.
Autologiczny, allogeniczny
Przeszczep może być autologiczny lub allogeniczny. Autologiczny jest przeszczepem w obrębie tego samego organizmu, a więc innymi słowy komórki/tkanka/narząd od „właściciela” wraca do tego samego właściciela. Allogeniczny przeszczep – jest to przeszczep w obrębie gatunku, a więc np. narząd pobrany od pacjenta A trafia do pacjenta B.
To bardzo istotna różnica, która ma swoje konsekwencje. Komercyjnie bankowana krew pępowinowa ma zastosowanie jedynie do przeszczepu autologicznego. Stanowi ona własność rodziny dziecka i służy do wykorzystania dla rodziny dziecka lub samego dziecka. Zgodność przeszczepu autologicznego to 100%, ale już prawdopodobieństwo zgodności z rodzeństwem dziecka to 25%. Koszty bankowania ponosi w całości rodzina dziecka. W przeciwieństwie do tego bankowanie publiczne jest dla dawcy całkowicie bezpłatne. Krew pępowinowa nie jest jednak przechowywana do użytku własnego, a dla każdego, kto potrzebuje takiego przeszczepu.
Dlaczego interesuje nas przeszczepianie komórek krwi pępowinowej?
Ze względu na zawarte w niej komórki hematopoetyczne (HSC – haematopoietic stem cells), a więc takie, które mają potencjał przemiany w dowolną linię krwiotwórczą. Komórki te możemy pozyskać nie tylko z krwi pępowinowej, ale również z krwi obwodowej i szpiku kostnego.
Są oczywiście między nimi pewne różnice, i tak np. HSC uzyskane z krwi pępowinowej posiadają między innymi wyższe (ale nie nieograniczone) możliwości namnażania komórek, doskonałe funkcje wydzielnicze czy regeneracyjne. Są także łatwo dostępne i proste w transporcie, a ich zredukowana immunogenność powoduje mniejsze ryzyko odrzucenia przeszczepu.
Natomiast do głównych wad zaliczymy fakt, że ich liczba jest ograniczona. Komórki uzyskane z pobranej uprzednio krwi pępowinowej starczą dla pacjenta o wadze max. 30 kg (szacunkowo to dziecko do 12. roku życia). Choć wyjątkowo zdarzają się liczniejsze pobrania, przeszczep dla osoby dorosłej jest praktycznie niemożliwy. Także namnażanie komórek ex vivo na tę chwilę nie jest możliwe. Ze względu na mniejszą liczbę HSC czas do przyjęcia przeszczepu jest wydłużony, co oznacza większe ryzyko powikłań infekcyjnych w trakcie przyjmowania przeszczepu. Także mniejsza immunogenność jest zarazem wadą – niestety oznacza zwiększone ryzyko nawrotu choroby.
Leczenie białaczek?
Same wskazania do przeszczepu komórek z krwi pępowinowej są bardzo ograniczone. To wąska grupa chorób, w obrębie których biorca musi spełnić kolejne wymogi. Najbardziej interesuje (ze względu na ilość przypadków u dzieci) nas białaczka – przeszczep autologiczny (a więc proponowany przez firmy komercyjne) jest nieskuteczny. Istnieje ogromne ryzyko wznowy, a nawet przeszczep allogeniczny z krwi pępowinowej ma ograniczoną skuteczność ze względu na brak efektu „przeszczep przeciwko białaczce”.
Dlatego przeszczepy allogeniczne z krwi pępowinowej są skuteczne w przypadku leczenia niedoborów odporności, wrodzonych i nabytych niedokrwistości, czyli wtedy, gdy chcemy odtworzyć hematopoezę, ale nie zależy nam na efekcie przeciwnowotworowym. Poza tymi przypadkami głównym źródłem przeszczepów HSC są komórki uzyskane z krwi obwodowej lub szpiku.
Statystyka
Dla przykładu przyjrzyjmy się danym za rok 2015 dla Europy. Na 42 000 transplantacji komórek krwiotwórczych, wśród autogenicznych (ok. 25 000) przeszczepów, 99% pozyskano z krwi obwodowej po stymulacji, <1% ze szpiku oraz 0,004% – czyli w praktyce jeden zabieg transplantacji komórek z krwi pępowinowej. Natomiast wśród allogenicznych transplantacji – (ponad 17 000) materiał uzyskano w 75,5% z komórek krwi obwodowej, 22% ze szpiku, a 2,6% z krwi pępowinowej. Z tych 2,6% 45 transplantacji było rodzinnych, a 411 (!) od dawców niespokrewnionych.
Obecnie mamy po prostu ogromne szanse na znalezienie dawcy niespokrewnionego, dawcy allogenicznego przeszczepu szpiku. W naszej rasie (tzw. white caucasian) szanse doboru w pełni zgodnego dawcy sięgają 80%, a z jedną niezgodnością nawet 90% (i to nadal są bardzo udane transplantacje). W rejestrze światowym jest ponad 30 mln dawców szpiku, z czego Polska jest jednym z liderów, zajmując 3. miejsce w Europie, a 7. na świecie, pod względem liczby zarejestrowanych dawców. Jesteśmy ośrodkiem kolekcyjnym, przekazującym komórki na świat, z dużą grupą młodych dawców.
Ważenie ryzyka
Doświadczone ośrodki transplantacyjne przeszczepiają autologiczne przeszczepy haploidentyczne, ale nawet te niezgodne w połowie (!) haplotypu ze znakomitym wynikiem. Jeśli więc zaistnieje sytuacja potrzeby transplantacji, jest ogromne prawdopodobieństwo, że znajdzie się dawca.
Prawdopodobieństwo wykorzystania akurat krwi pępowinowej dla dziecka, od którego była ona pobrana, szacuje się na 1:20 000, dla rodzeństwa tego dziecka to prawdopodobieństwo jest szacowane na 1:4 000. Choć komórki krwi pępowinowej mogą budzić pewne nadzieje na przyszłość, np. na wykorzystanie do terapii komórkowej, regeneracyjnej czy genowej – jest to jednak nadal pod dużym znakiem zapytania.
Niewątpliwie więc kwestie bankowania podlegają indywidualnej sytuacji i decyzji, i tak powinny być rozpatrywane. Gdy jednak ktoś ze znajomych pyta mnie czy bankować, czy nie – moja odpowiedź zazwyczaj brzmi nie, a najlepiej tak, ale w Banku Publicznym.
Źródła:
baza medyczna Medycyny Praktycznej mp.pl
https://krwiodawcy.org/dawstwo-szpiku
https://www.nature.com/articles/bmt2015124
http://krewpepowinowa.pl/banki_publiczne.html
https://www.mp.pl/pytania/pediatria
Czytaj także:
Szczepić czy nie szczepić? A może raczej: jak najlepiej chronić?
Czytaj także:
Na zdrowie czy wręcz przeciwnie? Suplementy diety
Czytaj także:
Czy każdy nowotwór to rak? I jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?