„Odrzucamy herezję „rosyjskiego świata” (русского міра) i haniebne działania władz rosyjskich podjęte z przyzwolenia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w celu usprawiedliwienia wszczęcia wojny przeciwko Ukrainie” – czytamy w Deklaracji Teologów Prawosławnych skierowanej przeciwko ideologii „russkiego miru”. Autorzy Deklaracji, pod którą podpisało się już kilkuset wybitnych teologów prawosławnych, uważają, że „rosyjska inwazja na Ukrainę rozpoczęta 24 lutego 2022 r. „stanowi historyczne zagrożenie dla prawosławnej tradycji chrześcijańskiej”. Dokument został opublikowany 13 marca przez Akademię Studiów Teologicznych w Wolos (Tessalia, Grecja). Publikujemy pełen tekst deklaracji w polskim tłumaczeniu.
Deklaracja teologów prawosławnych w sprawie wojny na Ukrainie
«O pokój dla całego świata i o dobry stan świętych Kościołów Bożych oraz o pojednanie wszystkich – módlmy się do Pana» (Boska Liturgia)
Rosyjska inwazja na Ukrainę rozpoczęta 24 lutego 2022 r. stanowi historyczne zagrożenie dla prawosławnej tradycji chrześcijańskiej. Wiernych prawosławnych jeszcze bardziej niepokoi fakt, że wyżsi hierarchowie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego odmówili uznania faktu inwazji, formułując zamiast tego niejasne i wieloznaczne deklaracje na temat potrzeby pokoju w świetle „wydarzeń” i „akcji wojskowych” na Ukrainie. Podkreślając braterskie pochodzenie Ukraińców i Rosjan, wspólnie tworzących „Świętą Ruś”, oskarżają oni „zły Zachód” o działania militarne, a nawet nawołują własne wspólnoty religijne do modlitwy w sposób taki, jaki faktycznie stanowi zachętę do przejawiania wrogości.
Podstawą poparcia ze strony znacznej części hierarchii Patriarchatu Moskiewskiego, dla wojny prezydenta Władimira Putina przeciwko Ukrainie, jest jeden z rodzajów prawosławnego fundamentalizmu religijnego, określany mianem etnofiletyzmu. Ma on charakter totalitarny, otrzymał nazwę „rosyjski świat” (pусскій мір). To fałszywe nauczanie przyciąga wielu do Kościoła prawosławnego i zostało też nawet przyjęte przez ultraprawicowych fundamentalistów katolickich i protestanckich.
W swoich wystąpieniach publicznych, w ciągu ostatnich 20 lat, prezydent Putin i patriarcha moskiewski Cyryl (Gundiajew), stopniowo stymulowali i rozwijali ideologię „rosyjskiego świata” (pусского міра). Od roku 2014, kiedy Rosja zaanektowała Krym i wszczęła wojnę zastępczą w ukraińskim Donbasie, aż do rozpoczęcia wojny na pełną skalę przeciw Ukrainie i już w trakcie tej wojny, Putin i patriarcha Cyryl używają ideologii “rosyjskiego świata” dla usprawiedliwienia inwazji.
W swoim nauczaniu ogłosili istnienie ponadnarodowej przestrzeni albo cywilizacji rosyjskiej, zwanej „Świętą Rusią”, obejmującej Rosję, Ukrainę i Białoruś (a czasami również Mołdawię i Kazachstan), a również etnicznych Rosjan i ludzi rosyjskojęzycznych na całym świecie. W swoim nauczaniu głoszą, że ten „rosyjski świat” ma wspólne centrum polityczne (Moskwa), wspólne centrum duchowe (Kijów jako „matka całej Rusi”), wspólny język (rosyjski), wspólny Kościół (Rosyjski Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego) i jednego wspólnego patriarchę (moskiewskiego), który współdziała w „symfonii” ze wspólnym prezydentem/przywódcą narodowym (Putinem), w celu kierowania tym „rosyjskim światem, wspierając wspólną odrębną duchowość, moralność i tożsamość kulturową”.
„Rosyjskiemu światowi” (русскому міру), przeciwstawia się skorumpowany Zachód, na czele którego stoją Stany Zjednoczone i narody Europy Zachodniej. Zachód już skapitulował przed „liberalizmem”, „globalizacją”, „chrystianofobią”, „prawami homoseksualistów”, które rozpowszechniają się dzięki gej-paradom i „wojującemu sekularyzmowi”. Przeciwko Zachodowi i przeciw tym prawosławnym, którzy popadli w schizmę i błąd (takich jak patriarcha ekumeniczny Bartłomiej i lokalne Kościoły prawosławne, które go wspierają) stanęli Patriarchat Moskiewski wraz z Władimirem Putinem jako prawdziwi obrońcy prawosławnego nauczania, które opierają się na kategoriach tradycyjnej moralności, rygorystycznego i niezachwianego pojmowania Tradycji oraz szacunku dla „Świętej Rusi”.
Od czasu intronizacji patriarchy Cyryla w 2009 r. czołowe postacie Patriarchatu Moskiewskiego, a także oficjalni przedstawiciele Federacji Rosyjskiej, konsekwentnie opierają się na założeniach ideologii „rosyjskiego świata” (русского міра), aby podważyć teologiczne podstawy jedności prawosławia. Zasada etnicznej organizacji Kościoła została potępiona na soborze w Konstantynopolu w 1872 roku. Tymczasem fałszywa doktryna etnofiletyzmu jest podstawą ideologii „rosyjskiego świata” (русского міра). A w przypadku uznania tych błędnych zasad za obowiązujące, Kościół prawosławny przestaje być Kościołem Ewangelii Jezusa Chrystusa, przestaje być Kościołem Apostołów, Nicejsko-Konstantynopolitańskiego Credo, Soborów Powszechnych i Ojców Kościoła. Jedność, w swojej istocie, staje się niemożliwa.
Dlatego też odrzucamy herezję „rosyjskiego świata” (русского міра) i haniebne działania władz rosyjskich – podjęte z przyzwolenia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – w celu usprawiedliwienia wszczęcia wojny przeciwko Ukrainie. Wojnę tę umożliwiło podłe i nikczemne nauczanie, nie mające żadnego uzasadnienia, głęboko nieortodoksyjne, niechrześcijańskie i wrogie ludzkości, która jest powołana, aby być „odkupioną, oświeconą i obmytą w Imię Pana naszego Jezusa Chrystusa i Ducha Bożego” (z liturgii sakramentu chrztu).
Tak jak Rosja wtargnęła na Ukrainę, tak Patriarchat Moskiewski, na czele z patriarchą Cyrylem, stał się agresorem dla Kościoła prawosławnego np. w Afryce, powodując podziały i waśnie, zadając niezliczone rany nie tylko ciału, ale i duszy, zagrażając zbawieniu wiernych.
Biorąc pod uwagę, że doktryna „pусского міра” niszczy i dzieli Kościół, zainspirowani Ewangelią Pana naszego Jezusa Chrystusa i Świętą Tradycją Kościoła Prawosławnego – Żywego Ciała Chrystusa, głosimy i wyznajemy następujące prawdy:
1. «Królestwo moje nie jest z tego świata. Gdyby królestwo moje było z tego świata, słudzy moi biliby się, abym nie został wydany Żydom. Teraz zaś królestwo moje nie jest stąd (J 18,36)».
Głosimy, że wyznaczonym przez Boga celem i urzeczywistnieniem historii, jej τέλος (celem ostatecznym), jest nadejście Królestwa Pana naszego Jezusa Chrystusa, Królestwa prawdy, sprawiedliwości, pokoju i radości w Duchu Świętym, Królestwa, o którym mówi Pismo Święte, w interpretacji Ojców. To jest Królestwo, w oczekiwaniu którego uczestniczymy w każdej Świętej Liturgii: „Błogosławione Królestwo Ojca i Syna, i Ducha Świętego, teraz i na wieki wieków!” (Boska Liturgia).
To Królestwo jest jedynym fundamentem i autorytetem zarówno dla prawosławnych, jak i dla wszystkich chrześcijan. Nie ma innego źródła objawienia, żadnej podstawy dla wspólnoty, społeczeństwa, państwa, prawa, osobistej tożsamości i doktryny dla Prawosławia jako Ciała Żywego Chrystusa – poza tym, co zostało objawione przez naszego Pana Jezusa Chrystusa i poprzez niego przez Ducha Świętego.
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauczanie dążące do tego, aby zastąpić Królestwo Boże – jakie widzieli prorocy, a które było głoszone i objawione przez Jezusa Chrystusa, o którym nauczali apostołowie, które zostało przyjęte przez Kościół jako mądrość, sformułowane w dogmatach przez Ojców i doświadczane w każdej Boskiej Liturgii – królestwem świata tego, czy to „Świętą Rusią”, czy „Świętym Bizancjum”, czy jakimkolwiek innym ziemskim królestwem, uzurpującym sobie władzę samego Chrystusa przekazania królowania Bogu i Ojcu (1 Kor. 15,24) i zaprzeczającym mocy Bożej, aby otrzeć z ich oczu wszelką łzę (Ap 21,4).
Zdecydowanie potępiamy wszelkie formy teologii, które negują fakt, że chrześcijanie są migrantami i uchodźcami na tym świecie, bowiem „nie mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy tego, które ma przyjść (Hbr 13,14), „Nasza ojczyzna jest w niebie. Stamtąd też jako Zbawcy wyczekujemy Pana naszego Jezusa Chrystusa” (Flp 3,20). Chrześcijanie “mieszkają każdy we własnej ojczyźnie, lecz niby obcy przybysze. Podejmują wszystkie obowiązki jak obywatele i znoszą wszystkie ciężary jak cudzoziemcy. Ziemia obca jest im ojczyzną i każda ojczyzna ziemią obcą”(List do Diogneta, 5).
Komentarz do treści podstawowych sześciu punktów deklaracji
1. Pierwszy punkt faktycznie potępia wszelką retorykę ze strony działaczy religijnych, odwołującą się do istnienia chrześcijańskich (prawosławnych) systemów państwowych „pełnych sukcesów”, czy to w przeszłości, czy w teraźniejszości. Królestwo Chrystusa „nie jest z tego świata” i zadaniem Kościoła nie jest podtrzymywanie ani wspieranie jakiejkolwiek ideologii państwowej.
2. «Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga» (Mt 22,21).
Głosimy, że w oczekiwaniu na ostateczny triumf Królestwa Bożego wyznajemy jedyną i najwyższą władzę naszego Pana Jezusa Chrystusa. W obecnym stuleciu ziemscy władcy zapewniają pokój, aby lud Boży mógł podążać „cichym i skromnym życiem we wszelkiej pobożności i czystości” (Boska Liturgia). Jednak żaden lud, państwo ani ustrój życia ludzkiego nie ma większego prawa do nas, niż Jezus Chrystus, aby „na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych”(Flp 2,10).
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauki, które podporządkowują Królestwo Boże, objawione w Jedynym Świętym Kościele Bożym, jakiemukolwiek królestwu tego świata, szukając u innych władców kościelnych lub świeckich usprawiedliwienia i odkupienia. Kategorycznie odrzucamy wszelkie formy rządów, które ubóstwiają państwo (teokrację) i wchłaniają Kościół, pozbawiając go wolności proroczego przeciwstawiania się wszelkiej niesprawiedliwości. Potępiamy również wszystkich tych, którzy afirmują cezaropapizm, zastępując posłuszeństwo Ukrzyżowanemu i Zmartwychwstałemu Panu posłuszeństwem wobec każdego przywódcy, mającego władzę i twierdzącego, że jest namaszczony przez Boga, niezależnie od tego, czy nosi tytuł “cezara”, “cesarza”, “imperatora”, “cara” czy “prezydenta”.
Treść punktu drugiego wyraża to, że Kościół nie może służyć władzy państwowej ani podporządkowywać się jej, otrzymując w zamian przywileje.
3. «Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie» (Ga 3,28).
Głosimy, że podział ludzkości na grupy ze względów rasowych, religijnych, językowych, etnicznych lub z powodu jakichkolwiek innych mało istotnych atrybutów ludzkiej egzystencji jest własnością tego niedoskonałego i grzesznego świata, który zgodnie z tradycją patrystyczną nazywa się „odmiennościami ciała” (św. Grzegorz z Nazjanzu, Słowo 7, 23). Twierdzenie o wyższości jednej grupy nad innymi jest złem pospolitym, wynikającym z takich podziałów, które są całkowicie sprzeczne z Ewangelią, według której wszyscy są równi w Chrystusie, wszyscy muszą przed Nim odpowiadać za swoje czyny i wszyscy mogą otrzymać Jego miłość i przebaczenie nie dlatego, że są członkami jakiejś grupy społecznej lub etnicznej, ale jako istoty ludzkie, stworzone i zrodzone na obraz i podobieństwo Boże (Rdz 1,26).
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauki, które przypisują jakiejkolwiek społeczności terytorialnej, narodowej lub etnicznej wyobrażenie o sobie, że wspólnoty te zostały umocnione przez Boga lub posiadają władzę daną im przez Boga, lub przypisują sobie szczególną świętość lub czystość, albo określają swoją kulturę jako szczególną lub mającą specjalne Boże powołanie, bez względu na to, czy jest to kultura grecka, rumuńska, rosyjska, ukraińska czy jakakolwiek inna.
4. «Usłyszeliście, że powiedziano: będziesz miłował swojego bliźniego i nienawidził swojego wroga. Ale ja mówię wam: kochajcie waszych wrogów i módlcie się o tych, którzy was prześladują, abyście mogli być synami waszego Ojca, który jest w Niebiosach» (Mt 5,43-45).
Podążając za przykazaniem naszego Pana, stwierdzamy, że jak mówił św. Sylwan z Athos, „łaski Bożej nie ma w tym człowieku, który nie miłuje swoich wrogów” i że nie możemy zaznać pokoju (jako przeciwieństwa wrogości), dopóki nie pokochamy naszych wrogów. Prowadzenie wojny jest przeto całkowitym odrzuceniem Chrystusowego prawa miłości.
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauki, które zachęcają do podziałów, nieufności, nienawiści i przemocy między ludami, religiami, wyznaniami, narodami lub państwami. Potępiamy również jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauki, które demonizują lub zachęcają do demonizowania tych, których państwo lub społeczeństwo uważa za „innych”, w tym cudzoziemców, dysydentów politycznych i religijnych oraz innych członków napiętnowanych mniejszości społecznych.
Odrzucamy wszelkie podziały manichejskie i gnostyczne, wywyższające świętą kulturę prawosławnego Wschodu i należące do niej prawosławne ludy, w opozycji do zdeprawowanego i niemoralnego „Zachodu”. Szczególnie haniebne jest potępienie innych narodów przez różne prośby liturgiczne Kościoła, które również wywyższają członków Kościoła prawosławnego i odpowiednich kultur jako duchowo oświeconych w porównaniu z cielesnymi, świeckimi „innowiercami”.
Punkty 3 i 4 są ważne. Przestrzegają one przed – niestety rozpowszechnioną w krajach tradycyjnie prawosławnych – ideą szczególnej wartości i wyższości własnego, „prawosławnego” stylu życia, i własnej kultury.
5. «Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników» (Mt 9,13; por. Oz 6,6 i Iz 1,11-17).
Wyznajemy, że Chrystus wzywa nas do okazywania miłosierdzia wobec ubogich, głodnych, bezdomnych, uchodźców, migrantów, chorych i cierpiących, zarówno na poziomie prywatnym, jak i społecznym, oraz do szukania sprawiedliwości dla prześladowanych, cierpiących i potrzebujących. Jeśli nie odpowiadamy na wołanie o pomoc ze strony naszego bliźniego, gorzej – jeśli zamiast udzielenia pomocy pobijemy jego, ograbimy i zostawimy, aby cierpiał i umierał po drodze (Przypowieść o dobrym Samarytaninie, (por. Łk 10,25-37), to choć znajdujemy się w miłości Chrystusa w drodze do Królestwa Bożego, ale sami uczyniliśmy się wrogami Chrystusa i Jego Kościoła.
Jesteśmy powołani nie tylko do modlitwy o pokój, ale do tego, aby być gotowym do czynnego i proroczego powstania i potępienia niesprawiedliwości, do tworzenia pokoju nawet kosztem naszego życia. „Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi”. (Mt 5,9). Ofiara i modlitwa podczas liturgii, jeśli przy tym sami nie jesteśmy gotowi działać ofiarnie, prowadzą do potępienia, gdyż są sprzeczne z ofiarą Chrystusową (por. Mt 5,22-26 i 1 Kor 11,27-32).
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie propagowanie duchowego „kwietyzmu” („spokoju ducha”) wśród wiernych i duchowieństwa Kościoła, od najwyższego patriarchy do najskromniejszych świeckich. Upominamy tych, którzy modlą się o pokój, ale nie są w stanie aktywnie stworzyć pokoju ze strachu lub braku wiary.
To stwierdzenie faktycznie demaskuje samousprawiedliwienie, które ma miejsce wśród wielu prawosławnych: „moim zadaniem jest się modlić”. Nie, ani twoja modlitwa, ani nawet anachoretyzm, są niczym bez aktywnej miłości w Chrystusie!
6. «Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami 32 i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli» (J 8,31-32).
Głosimy, że Jezus wzywa swoich uczniów nie tylko do poznania prawdy, ale także do mówienia prawdy: „Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi” (Mt 5,37). Inwazja wojskowa na pełną skalę na sąsiedni kraj dokonana przez mocarstwo posiadające drugi na świecie potencjał militarny nie jest „specjalną operacją wojskową”, „wydarzeniem” lub „konfliktem” ani nie może być opisana jakimkolwiek innym eufemizmem wybranym po to, aby zaprzeczyć prawdziwym faktom. Przeciwnie, jest to rzeczywiście inwazja wojskowa na pełną skalę, która już doprowadziła do ogromnej liczby ofiar cywilnych i wojskowych oraz do tego, że życie ponad czterdziestu czterech milionów ludzi zostało brutalnie zakłócone, a ponad dwa miliony ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów i stania się uchodźcami (według stanu na dzień 13 marca 2022 r.). Tę prawdę trzeba wypowiedzieć, bez względu na to, jak bardzo jest ona bolesna.
Dlatego potępiamy jako nieortodoksyjne i odrzucamy wszelkie nauczanie lub działanie, które zawiera wyraźną odmowę mówienia prawdy, albo nauczanie lub działanie, które aktywnie tłumi prawdę o okrucieństwach popełnionych przeciwko Ewangelii Chrystusowej na Ukrainie. Całkowicie potępiamy wszelkie wypowiedzi i dyskurs o „bratobójczej wojnie”, „powtarzaniu się grzechu Kaina, który z zawiści zabił swego brata”, chyba że wyraźnie nazywają przestępcze zamiary i winę jednej strony wobec drugiej (por. Ap 3,15-16).
Oświadczamy, że to, co jest napisane powyżej — umocnienie prawdy, a także potępienie złych czynów i błędnych osądów i ich odrzucenie jako nieortodoksyjnych — opiera się na Ewangelii Jezusa Chrystusa i na Świętej Tradycji wiary prawosławnej i chrześcijańskiej. Wzywamy wszystkich, którzy przyjmą tę Deklarację, aby przy podejmowaniu decyzji dotyczących polityki kościelnej pamiętali o wspomnianych w niej pryncypiach teologicznych, tak samo jak przy podejmowaniu decyzji dotyczących polityki kościelnej. Błagamy wszystkich, których dotyczy ta Deklaracja, aby powrócili do „jedności ducha w więzi pokoju” (Ef 4,3).
Punkt ten podkreśla wagę świadectwa chrześcijan o prawdzie. I potępia wszelką przebiegłość, podejmowaną również z powodów politycznych, kiedy hierarchowie kościelni boją się nazywać w swoim imieniu zło popełnione przez rząd lub przywódców politycznych.
13 marca 2022 – Niedziela Prawosławia
Podpisali:
1. Dr. Theofilos Abatzidis, Volos Academy, Greece
2. Revd. Dr. Christophe D’Aloisio, Institut Orthodoxe Saint-Jean-le-Théologien & Université catholique de Louvain Brussels, Belgium
3. V. Revd. Robert M. Arida Boston, MA, USA
4. Dr. Antoine Arjakovsky, Collège des Bernardins Paris, France
5. Prof. Susan Ashbrook, Harvey Brown University RI, USA
6. Dr. Nikolaos Asproulis, Volos Academy, Greece
7. V. Revd. John Behr, University of Aberdeen, UK
8. Dr. Ionut Biliuta Gh. Sincai Institute, Romanian Academy, Romania
9. Dr. Lori Branch, University of Iowa IA, USA
10. Revd. Dr. Radu Bordeianu Duquesne, University Pittsburgh, PA, USA
11. Revd. Dr. Ciprian Burlacioiu, University of Munich, Germany
12. Sergei Chapnin Artos, Fellowship Moscow, Russia
13. Revd. Dr. John Chryssavgis, Sydney College of Divinity, Australia
14. Editor in chief Jordan Georgiev, Doxologia Infonews (Website for international church and religious news), Bulgaria
15. Editor Alexander Angelov, Doxologia Infonews (website for international church and religious news), Bulgaria
16. Dr. Helen Creticos Theodoropoulos, Chicago, IL, USA
17. M.S., M.A. Nayla Debs, France/Lebanon
18. Prof. George E. Demacopoulos, Fordham University New York, NY, USA
19. Revd. Dr. Nicholas Denysenko, Valparaiso University, IN, USA
20. Dr. Philip Dorroll, Wofford College SC, USA
21. M.A Costis Drygianakis, Volos Academy, Greece
22. Revd. Dr. Brandon Gallaher, University of Exeter, UK
23. Dr.; Senior Lecturer in Eastern Christian Studies Grant White, Sankt Ignatios College, Stockholm School of Theology Stockholm, Sweden
24. Prof. Paul Gavrilyuk Founding President, International Orthodox Theological Association, St. Thomas University MN, USA
25. Peter Bylen, United States
26. Dr. Tamara Grdzelidze, Ilia State, University Tbilisi, Georgia
27. Doctoral Student John Monaco Duquesne, University Pittsburgh, PA (USA)
28. Retired Anastasios Gounaris Formerly of Greek Orthodox Archdiocese of America Chania, Crete, Greece
29. Professor Tatiana Pronina, Leningrad State University Pushkin St. Petersburg, Russia.
30. Rev. Dr. Perry Hamalis, North Central College, Naperville, IL, USA
31. Ms Olga Kariatlis, Australia
32. Dr. David Bentley, Hart University of Notre Dame, IN, USA
33. MA Nina Dippon, Dippon Colorado Springs, CO
34. Prof. Dr. Georgi Kapriev, St. Кliment Ohridski University Sofia, Bulgaria
35. Archim. Prof. Cyril Hovorun, Stockholm School of Theology, Sweden
36. V. Revd. Dr. John A. Jillions, Institute for Orthodox Christian Studies, Cambridge, UK
37. Dr. Pantelis Kalaitzidis, Volos Academy, Greece
38. Prof. Christos Karakolis, National and Kapodistrian University of Athens, Greece
39. Prof. Dr. Assaad Elias Kattan, University of Münster, Germany/Lebanon
40. Dr. Lisa Holsberg, Fordham University, New York
41. Dr. Nikos Kouremenos, Volos Academy, Greece
42. Prof. Paul Ladouceur, Trinity College, University of Toronto ON, Canada
43. Dr. Sr. Vassa Larin Coffee with Sister Vassa Catechetical Programs Vienna, Austria
44. Mika Peltola Finland
45. Dr. Lucian N. Leustean Aston University Birmingham, UK
46. Inga Leonova The Wheel Boston, MA, USA
47. James L.M. Bloodworth United States
48. M.A. Elijah John McKnight Orthodox Church in America United States
49. Olga Lossky-Laham Paris, France
50. Daniel Lossky Institut Orthodoxe Saint-Jean-le-Théologien Brussels, Belgium51 Lecturer Roger Coresciuc Faculty of Theology «Dumitru Staniloae» Romania
52. V. Revd. Prof. Andrew Louth Durham University, UK and St Irenaeus Orthodox Theological Institute, Radbout University, Nijmegen Netherlands
53. Prof. Vasilios Makrides University of Erfurt Germany
54. Dr. Ina Merdjanova Trinity College Dublin Ireland
55. Prof. Paul Micevych University of California Los Angeles CA, USA
56. Dr. Alexandra de Moffarts Institut Orthodoxe Saint-Jean-le-Théologien Brussels, Belgium
57. PhD Universite de Paris IV-Sorbonne Teodor Baconschi Romanian MFA Bucharest Romania
58. Prof. Dimitrios Moschos National and Kapodistrian University of Athens Greece
59. Dr. Hermina Nedelescu Scripps Research CA, USA
60. Prof. Michael Ossorgin Fordham University New York, NY, USA
61. Dr. Paul Meyendorff St Vladimir’s Orthodox Theological Seminary NY, USA
62. V. Revd. Prof. Michael Plekon The City University of New York — Baruch College NY, USA
63. Dr. Ashley Purpura Purdue University IN, USA
64. Dr. Teva Regule President, Orthodox Theological Society of America USA
65. V. Revd. Richard René University of Toronto ON, Canada
66. Prof. Svetoslav Riboloff Sofia University «St. Kliment of Ochrid» Bulgaria
67. Dr. Sarah Riccardi-Swartz Arizona State University AZ, USA
68. Revd. Dr. Anthony Roeber St. Vladimir’s Orthodox Theological Seminary New York, NY, USA
69. Dr. Robert Saler Christian Theological Seminary Indianapolis, IN, USA
70. Prof. Kerry P. C. San Chirico Villanova University PA, USA
71. Deacon Ron Boyer www.gci.org U.S.A.
72. Prof. Stephen J. Shoemaker University of Oregon Eugene, OR, USA
73. Dr. Constantin Sigov National University of Kyiv-Mohyla Academy and “Dukh i Litera” [Spirit and Letter] Research and Publishing Association Kyiv, Ukraine
74. Dr. Cyrille Sollogoub Institut Orthodoxe Saint-Jean-le-Théologien Brussels, Belgium
75. Prof. Katerina Tsalampouni Aristotle University of Thessaloniki Greece
76. Captain Alexander N. Soukhanov United States of America
77. Prof. Lucian Turcescu Concordia University Montreal, QC, Canada
78. M.Th Georgios Vlantis Volos Academy Greece/Germany
79. Dr. Nicolae Roddy Creighton University USA
80. Dr. Katherine Kelaidis USA
81. Archim. PhD Anton C. Vrame Holy Cross Greek Orthodox School of Theology MA, USA
82. Prof. Gayle Woloschak Northwestern University Chicago, IL, USA
83. Diane Beck All Saints of North America Orthodox Church Albuquerque, NM, USA
84. Dr. Nathaniel Wood Fordham University New York, NY, USA
85. Revd. Dr. Victor Yudin Leuven, Belgium
86. MDiv Orthodox Theology John Heropoulos USA
87. Dr Sebastian Brock Oriental Institute, Oxford University UK
88. Katie Cokinos Saugerties, New York, USA
89. Lars Ahlbäck Finland
90. Prof. Nicholas Sooy Fordham University NY, USA
91. Reverend Protopresbyter Robert Athas Metropolis Of Boston Brookline, Massachusetts
92. Prof. Luis Salés Scripps College Claremont, California
93. Dr. Jane Yank United States
94. (Rev) Dr Reijnen Anne Marie Theologicum ( Institut Catholique de Paris) / Paris ( France)
95. Professor Petr Kratochvíl Sciences Po Paris
96. Dr. Dimitrios Keramidas Center for Ecumenical, Missiological and Environmental Studies «Metropolitan Panteleimon Papageorgiou» (CEMES) Rome, Italy
97. Hratsch Sarkissian Armenia
98. Dr. Dimitrios Baltas Athens Greece
99. Doctor Anna Meyendorff Washington, DC
100. David Kinasevych Canada
101. Professor of English Scott Cairns Seattle Pacific University USA
102. Rev. Dr Athanasius McVay Chair of Ukrainian Studies, University of Toronto Edmonton, Alberta
103. Mykola Osypenko University of Fribourg Switzerland
104. Revd Dr Andreas Andreopoulos University of Winchester United Kingdom
105. Mr. Nektarios Cooper N/A Cave Spring, GA, USA
106. V. Rev’d Dr. Cyprian Robert Hutcheon McGill University, Montreal (retired) Canada
107. Dr. Daniel F. Stramara, Jr. Rockhurst University Kansas City, MO USA
108. Kristjan Otsmann Estonia
109. Professor Emeritus Daniel J. Sahas University of Waterloo Waterloo, Ontario CANADA
110. Professor Torstein Theodor Tollefsen University of Oslo Norway
111. Associate Professor Nicolae Turcan Babeș-Bolyai University Cluj-Napoca
112. Theologian Vasiliki Giannoutaki Volos Academy Greece
113. Mr. Staasi Heropoulos USA
114. Rev Dr Geoffrey Ready Orthodox School of Theology at Trinity College, University of Toronto Toronto, Canada
115. MA Theology Ruth Nares UK
116. The Ignacio Ellacuria Chair of Catholic Social Thought Peter Phan Georgetown University USA
117. Prof.Dr. Hille Haker Loyola University Chicago USA
118. Professor Charles Lock University of Copenhagen Denmark
119. Dr Viorel Coman KU Leuven Belgium
120. Lecturer David Goodin McGill University Montreal
121. Dr. Candace Hetzner Boston College Boston
122. Dr. Fellow. Dr. Christina Nellist Oxford Centre for Animal Ethics London, UK
123. Dr. Alexei Bodrov Moscow, Russia
124. Cécile Joris Belgium
125. Dr. Cergan Daniel Bucharest University Romania
126. The Rev. C. Brent Hoy-Bianchi ELCA Reno, Nevada, USA
127. Private citizen Michael Żurowski none Warsaw, Poland
128. Associate Professor Kyriakos Kalaitzidis University of Ioannina Greece
129. Assoc. Prof. Athanasios Papathanasiou Highest Ecclesiastical Academy of Athens Greece
130. Colin Justin Grimmond Windsor, Ontario, Canada
131. Professor Joseph Famerée Université catholique de Louvain (Louvain-la-Neuve) Belgium
132. PhD Archdeacon Vsevolod Borzakovsky Member Archdiocesan Council — Archdiocese of Western Europe Rome
133. Rev. Bohdan Hladio Toronto School of Theology Toronto
135. Metropolitan of Nigeria Alexander Gianniris Patriarchate of Alexandria and all Africa Nigeria
136. Assistant Professor Theodor Avramov Sofia University “St. Kliment of Ochrid” Bulgaria
137. Doctor in Theology de Saint Chamas Loys Studium Notre-Dame de Vie France
138. Dr Vitalii Tkachuk City Museum «Spiritual Treasures of Ukraine» Ukraine
139. Archimandrite Alexis Milyutin Métropole Orthodoxe en France ( PO). Vicariat de St Marie et St Alexis d’Ugine France
140. Margaret Klarer St.Anthony Orthodox Church in Bergenfield NJ Jersey USA United States of America
141. Aleksandar Miljkovic London
142. Doctor Isaia Gazzola Theologicum — Institut catholique de Paris Paris
143. Richard Crook Jackson, NH USA
144. Dr. jur. Diogenis Karagiannakidis None Thessaloniki — Greece
145. Revd. Dr. Mark Roosien Yale Institute of Sacred Music CT, USA
146. Christian A. Schwarz NCD International Emmelsbüll, Germany
147. Miss Susan Parkinson Bachelder Trinity Episcopal Church Lenox, Ma.
148. Prof. Nathan Dinneen Rochester Institute of Technology Rochester, New York, USA
149. DESS Droit public Javanni Jean Retired PARIS
150. Dr. and Mrs. Raymond and Irene Benton Loyola Iniversity Chicago Chicago, Illinois, USA
151. Professor Antoine Courban Higher Education Council LEBANON
152. Dr Nadia Delicata Faculty of Theology, University of Malta Malta
153. Dr Tornike Metreveli Lund Universitz Sweden
154. Mr. Michael Koulos NAPERVILLE, IL USA
155. Basil Lourié Scrinium. Journal of Patrology and Critical Hagiography Russia
156. Sîrghi Ana-Maria Bucharest, Romania
157. Mykola Osypenko University of Fribourg Switzerland
158. Assistant Professor Stavros Yangazoglou National and Kapodistrian University of Athens, Greece Athens
159. Dr. Georgios Basioudis Germany
160. Dr Deirdre Good Stevenson School of Ministry Harrisburg, PA
161. Professor Daniel Struve Paris Cité University Paris, France
162. Rossitza Osthus Bochum, Germany
163. Msc, Teacher of Theology Leonidas Telios Lykeum of Larissa Larissa Greece
164. LMSW Demetra DeFeo Fordham University United States
165. Dr. Ioannis Kaminis Sofia University «St. Kliment Ohridski» Sofia
166. Prof. Dr. Norbert Hintersteiner Westfälische Wilhelms Universität Münster Germany
167. Dr. Dominika Kurek-Chomycz Liverpool Hope University UK
168. Hugh Allen Orthodox Parish of the Holy Prophet Elias Exeter
169. PhD. Petr Jandejsek Charles University Prague Czech Republic
170. Prof. dr. Didier Pollefeyt Faculty of Theology and Religious Studies KU Leuven Belgium
171. Professor Gregory Bloomquist Faculty of Theology of Saint Paul University Canada
172. Ph.D. Mary Jane Maxwell USAID Washington DC
173. Professor Lyle Mook University of Rhode Island Kingston, RI, USA
174. Professor Anne Vandenhoeck KU Leuven Belgium
175. Prof. Dr. Reimund Bieringer Katholieke Universiteit Leuven Belgium
176. Rod Miller-Boyer Landers
177. Layperson Deborah (Malacky) Belonick graduate of St. Vladimir’s Orthodox Theological Seminary, USA Warren, OH
178. George Bedrin United States
179. Dr. Adjunct Professor, Retired William Samsonoff SUNY Albany School of Public Health USA
180. Dr. Will Cohen University of Scranton U.S.
181. Tony Chakar Beirut, Lebanon
182. Dr Patrick Hampshire FRSA United Kingdom
183. The Very Rev. Dr. Michael Sniffen Cathedral of the Incarnation Garden City, NY
184. John Paterakis Vice Chairman, The Ecumenical Trust New York
185. John Babetas Montreal, Canada
186. Prof. Lavinia Stan St. Francis Xavier University Canada
187. Igor Babich Ukraine
188. Colin MacIntyre Calvary Community Church Canada
189. Dr. Charalambos Dendrinos Royal Holloway, University of London United Kingdom
190. ArchPriest Daniel Guenther Orthodox Church in America Saskatoon, Canada
191. Yelena Bolshakova Belgium
192. None Dale Simison None United States
193. Dr Chrysovalantis Kyriacou Theological School of the Church of Cyprus Cyprus
194. V. Revd. Prof. Sergio E. Mainoldi Milan, Italy
195. Artist and Icon Painter Edith Mary Isabel Reyntiens Thyateira Diocese of the Greek Patrirchate Scotland
196. Rev’d Fr. David Austin Anglican Manchester UK
197. Michael Berrigan Clark Editorial Staff, The Wheel USA
198. ABD Dr. Theology Pantelis Levakos National and Kapodistrian University of Athens Greece
199. Mark Anthony Sweere OCA United States
200. V. Rev. Dr. Isaac Skidmore Southern Oregon University Ashland, OR, USA
201. The Rev. Robert Michael Pickel Brunswick, Maine USA
202. Dr Nikolaos Raptis Mary Raptou School SA Larissa Greece
203. Orthodox Christian Carol Kerler USA
204. Jack Darakjy Syriac Orthodox Church of Antioch USA
205. Revd Dr Helen Paynter Centre for the Study of Bible and Violence, Bristol Baptist College UK
206. Professor Michael Budde DePaul University Chicago, USA
207. Mary Werbiansky United States
208. Rev. Constantine Wright Athens, GA USA
209. Lecture in Orthodox Canon Law Vladimer Narsia Ilia State University (Georgia) Georgia
210. Aiad Jabbour Germany
211. Prof. Terence Cuneo University of Vermont US
212. Reader Daniel (Maximus) Nicholas Archangel Gabriel Orthodox Church (OCA) Ashland, Oregon, USA
213. Rt Revd Dr Lynn Elizabeth Walker Orthodox Catholic Church of America New York
214. Dr. Chrysostom Koutloumousianos Cambridge Institute for Orthodox Christian Studies Naxos, Greece
215. Dr. Maria Calisi St. Peter’s University Jersey City, NJ, USA
216. Mth Guram Lursmanashvili Sulkhan-Saba Orbeliani University Tbilisi
217. V. Revd. Dr. Leonide Ebralidze Pontifical Lateran University Rome, Italy
218. VRev. Professor Denis J. M. Bradley Bradley Georgetown University /St. Nicholas Cathedral Washington
219. M.A, ThM Claire Koen Fordham Boston
220. Jacob Pederson St Gregorios Orthodox Church Spokane
221. Journalist following religious issues Riccardo cristiano Reset doc Rome
222. Student Steven Roberts Saint Vladimir’s Orthodox Theological School United States
223. ΜΑ Maria Nanou University of Thessaly Volos, Greece
224. Dr Norman Russell St Stephen’s House, University of Oxford France
225. Just another sinner Kathleen Licoppe St-Demetrios Greek Orthodox Church Winnipeg Canada
226. Professor, DPhil Kalin Yanakiev Sofia University «St. Kliment Ohridski» Sofia
227. Dr. Gocha Barnovi Sulkhan-Saba Orbeliani Univeristy Tbilisi, Georgia
228. Professor of Clinical Medicine Emeritus Christopher Mathews University of California San Diego United States
229. Anna Pasechnik UK
230. Rick Zajac USA
231. Father Gabriel Talley Retired Orthodox Priest USA
232. Ryan Klein Boston College Boston
233. Barbara Coker England
234. Adrian Tanasescu-Vlas Fundaţia Culturală «Gândul Aprins» Bucharest, Romania
235. Director of Catholic Studies Michael Baxter Regis University Denver CO
236. Dr. Raluca Arfire Bucuresti, Romania
237. Doctoral Student Christopher Larsen Fielding Graduate Institute Santa Barbara California USA
238. Rt. Rev. Dr. Stephen Duncan OCCA Galveston, Texas
239. Diethelm Adlunger Deutschland / NRW
240. James Bouse USA
241. Maguire University Professor of Ethics D. Stephen Long Southern Methodist University USA
242. Assoc. Prof. (Emerita) Patricia Hardesty James Madison Univ. USA
243. Undergraduate student of Theology Guram Papava Aristotle University of Thessaloniki Georgia
244. Rev’d David-John Williams University of Saint Katherine and The Institute for Orthodox Christian Studies, Cambridge. San Diego
245. Katherina Wlasenko Canada
246. Amber Schley Iragui Portland, Oregon
247. Dr Alexis Richard Cooper McGill University Canada
248. Judith Phillips Waterford, Michigan USA
249. PhD Candidate; Editor Giacomo Sanfilippo Trinity College, University of Toronto; Orthodoxy in Dialogue Toronto, Canada
250. DPT Joanna Efstathiou-Dittmar White Plains, NY, USA
251. Mifflin Ann Saavedra Concord International Church USA
252. Professor of Theology Barry Harvey Baylor University USA
253. Dr. Aram G. Sarkisian Northwestern University Evanston, IL, USA
254. Executive Presbyter Lisa Allgood Presbytery of Cincinnati, PCUSA Cincinnati, OH
255. PhD candidate Paraskevi Arapoglou Aristotle University of Thessaloniki Greece
256. Dr Laura Archer Independence, OR, USA
257. Andrew Taylor USA
258. Bojidar Kolov University of Oslo Norway
259. Dr Thomas Arentzen Uppsala University Sweden
260. Pr. Răduț Seliște Marcel Romanian Orthodox Church România
261. M. Sc. Andre Sytnyk Ukrainian Orthodox Church in Ukraine U.S.A
262. Daniel Lightsey Southern Methodist University Dallas, Texas, USA
263. Presvytera Dr. Kyriaki FitzGerald Co-founder & Exec. Director, Saint Cathrine’s Vision Sandwich, Massachusetts, U.S.A.
264. VREV Peter Baktis Orthodox Church in America USA
265. M.A. Daniel Heide McGill University Canada
266. Rev. Dr. Emanuel Chris, M.D., M.Div. Mansfield, MA
267. Fr. Dr. Arsenius Mikhail St. Athanasius & St. Cyril Theological School Anaheim, California, USA
268. Theodore Stepp Majuro, Republic of the Marshall Islands
269. Dr Razvan Porumb Institute for Orthodox Christian Studies Cambridge
270. Petra Gorisek Kiev Messianic Jewish Congregation Croatia
271. M. Rev Lazar Puhalo OCA Dewdney, Canada
272. Paul Shannon NL
273. Mihaela Tarpa Paris, France
274. Archimandrite James Babcock Eparchy or Newton Oceanside CA
275. David Mohler St. Paul the Apostle Orthodox Church Dayton, OH
276. Educator Edward Stepanian Mr USA
277. Soultana Gargana Greece
278. Rt. Rev. John F. Newbauer Orthodox-Catholic Church of America Fort Wayne, IN 46825
279. Mr Philip Babcock Christian Church USA
280. Professor William Cavanaugh DePaul University Chicago, USA
281. Kristjan Mänd Estonia
282. Pauline Costianes Westland, MI USA
283. Yvette Cuny United States
284. Professor Stamatis Vokos California Polytechnic State University San Luis Obispo, CA, USA
285. Dr. Andrew Nosal University of San Diego San Diego, CA, USA
286. Aarne Lozano USA
287. V Rev. Dr. Gabriel Rochelle St. Sophia Orthodox Theological Seminary; New Mexico State University New Jersey and New Mexico, USA
288. Professor Heather Bailey University of Illinois Springfield USA
289. Mr Daniel Li University of Exeter Exeter
290. Matt Salter None but Christian solidarity with good people around the world. United States
291. Leslie Luppino USA
292. Dr. Charles Tieszen Fuller Theological Seminary Austin, USA
293. Dr Annette Bakker Children’s tumor foundation Usa
294. Rev. Konstantinos Sarantidis Portland, Maine USA
295. Tamara Penwell UK
296. V. Rev Marc Dunaway Eagle River Institute Eagle River, Alaska
297. V. Rev Marc Dunaway Eagle River Institute Eagle River, Alaska
298. Adjunct Professorial Lecturer Eric Terzuolo American University, School of International Service Washington, DC
299. Paul Pasarivakis, University of Laval, Canada
300. Caitilin Kane, USA
301. Albert Edward Meisenbach III, USA
302. John Congdon, Oberlin, College Oberlin, Ohio, United States of America
303. Jeffrey Stephens City of Durham, USA
304. Richard Mohr Fountain Valley, California
305. Steven Fullmer USA
306. Rev’d Dr. Theodore Pulcini Carlisle, PA
307. Professor Caryl Emerson Princeton University
308. Presbytera Dr. Catharine Roth independent scholar United States
309. Nicholas Palos NYS Courts New York
310. Very Reverend Matyas of Canada Orthodox Church of Canada Toronto
311. Wayne Tatusko St. Mark OCA Annandale, VA
312. Fr. Paul Schmidt Holy Wisdom Orthodox Church United States
313. Rev. Dr. Stephen V. Sprinkle Brite Divinity School Fort Worth, Texas USA
314. C. Stoppa Canada
315. Dr. Scott Ables Oregon State University Portland, Oregon, USA
316. Metropolitan EDMUND Cass Holy Cross Minastery Greenville, SC
317. Associate Professor of Historical Theology and Christian Worship L. Edward Phillips Phillips Emory University, Candler School of Theology United States of America
318. Cathy Nemtsov United States
319. Very Reverend Joel Weir Orthodox Church in America Crawfordsville, IN
320. Fr Dragos Herescu Institute for Orthodox Christian Studies Cambridge
321. Rev. Andrew Wollitzer Berkeley Covenant Church Berkeley, Ca
322. Retired professor/ independent scholar Valerie Karras St. Louis, Missouri, USA
323. B.Mus. Horia Vlad Guzu Guzu.ca Montreal, QC, Canada
324. Basil Varghese India
325. The Rev. Deacon James Neal Orthodox-Catholic Church of America United States
326. Matthew Dodrill United States
327. Dr. Oucèma Lionel Karam Ohio University USA/France/Lebanon
328. Dr. Vasyl Rudeyko Ukrainian Catholic University Lviv Ukraine
329. V. Rev. Dr. Gregory Roth Spokane Falls Community College USA
330. Dr Tarek Mitri Saint George University Beirut. Lebanon
331. Rev. Andrew Wollitzer Berkeley Covenant Church Berkeley, Ca, USA
332. Dr. Maria Rybakova Nazarbayev University Kazakhstan
333. Dr. Alison Kolosova University of Tartu Estonia
334. Enseignant-chercheur JEROME CLER Sorbonne-Université FRANCE
335. Ph Doctor in Foundametal Theology Claudio Monge Black Friars Istanbul
336. Barbara Personnaz Montreux, Switzerland
337. Dr James Chater France
338. Kristin Rountree USA
339. LLM Manos Androulakakis Heraklio Crete
340. Rev Dr Craig de Vos North Adelaide, Australia
341. PhD Candidate Raul-Ovidiu Bodea KU Leuven Leuven, Belgium
342. Professor emeritus theological ethics Burggraeve Roger, Catholic University Leuven, Belgium
Tłum. Paweł Przeciszewski
Tłumaczenie na język polski na podstawie przekładu Deklaracji na język ukraiński ks. protojereja Bohdana Ohulczańskiego (Prawosławny Kościół Ukrainy), opublikowanego przez stronę centrum informacyjnego PKU „Kijowskie Prawosławie” dnia 16.03.2022 ДЕКЛАРАЦІЯПРАВОСЛАВНИХБОГОСЛОВІВСВІТУПРО «РУССКІЙМІР» | КИЇВСЬКЕПРАВОСЛАВ’Я (kyiv-pravosl.info)