Niniejszy przewodnik proponuje gotowe trasy wraz z opisem kolorów szlaków, liczbą kilometrów do pokonania oraz orientacyjnym czasem potrzebnym na przebycie drogi. Warto poznać opisane w nim wskazówki, nawet jeśli trasę wolimy zaplanować samodzielnie. Z pewnością będą pomocne i sprawią, że wędrówka będzie przyjemna, bezpieczna i dopasowana do indywidualnych możliwości.
Wakacje w górach
Planowaną trasę najlepiej opisują dwa parametry: liczba kilometrów do przebycia oraz metrów przewyższenia do pokonania. Te wartości ostatecznie zdecydują o tym, ile czasu zajmie proponowana droga. W warunkach miejskich, na płaskim terenie, średnia prędkość człowieka to około 4 km/godz. W górach zmienia się to diametralnie wraz z nachyleniem podłoża. Prędkość może spaść wtedy nawet do 2–3 km/godz. Dlatego też nigdy nie należy porównywać górskich tras do dystansów pokonywanych w codziennym życiu.
Osoba początkująca powinna zacząć od wycieczek o długości około 8–13 kilometrów, zaawansowana (lub aktywna fizycznie) natomiast sama już zapewne zna swoje możliwości i 25-kilometrowe wyprawy nie będą dla niej problemem. Można się oczywiście sugerować czasami przejścia podanymi w aplikacjach turystycznych oraz na niektórych mapach. Są to czasy orientacyjne, uwzględniające tempo osoby średnio zaawansowanej i w średnim wieku, nie uwzględniają natomiast przerw. Nie zawsze oddają rzeczywistość i mogą odbiegać od czasów indywidualnych turystów. Dlatego też na przykład w niektórych państwach nie podaje się w górach liczby godzin, lecz jedynie liczbę kilometrów. Jeżeli zatem w góry wybiera się osoba początkująca, to może do podanych czasów dodać sobie niewielki zapas na przerwy oraz opóźnienia wynikające z wolniejszego tempa.
Alternatywne trasy
Ważne będą również charakterystyczne punkty na trasie, takie jak: wychodnie skalne oznaczone na mapie, schroniska turystyczne, poszczególne szczyty czy też przełęcze i tym podobne. Pozwolą one na odczytanie z mapy własnego położenia i zorientowanie się, ile drogi pozostało do końca. To ważna informacja, którą zawsze należy odnosić do godziny i pory dnia.
Polecam też zwrócić uwagę na możliwość skrócenia trasy i alternatywne warianty powrotu do doliny, które w przypadku błędnego dopasowania długości wycieczki do potrzebnego czasu pozwolą zejść z gór, nim zapadnie zmrok. Schroniska są szczególnym punktem na trasie i warto je uwzględnić podczas planowania wycieczki. Mogą stanowić miejsce odpoczynku i okazję do zebrania sił oraz rozgrzania przemarzniętego organizmu w chłodne dni.
Schroniska w górach
Poza tym jeżeli ma się w planach postój, jedzenie i uzupełnienie płynów w schronisku, można inaczej zapakować plecak i odjąć sobie w ten sposób ciężar z pleców. Ale przede wszystkim to idealne miejsce na nocleg w przypadku kilkudniowej wycieczki lub w sytuacjach awaryjnych. Należy jednak pamiętać o rosnącej popularności turystyki górskiej i zawczasu się upewnić, że w budynku będą wolne łóżka (regulamin schroniska PTTK zakłada, że musi ono zapewnić schronienie każdemu turyście w nagłych przypadkach, jednak warto zarezerwować sobie nocleg wcześniej).
W zależności od wybranego środka transportu różne mogą być punkty startowe i czas przejścia. Decydując się na pociąg czy też autobus, musimy pamiętać, że nasza trasa będzie się zaczynać już na dworcach kolejowych lub przystankach. Na szczęście szlaki turystyczne są zazwyczaj tak znakowane, że ich punkty krańcowe pokrywają się z węzłami komunikacyjnymi lub znajdują się obok przystanków.
Mapy, aplikacje
W przeciwnym razie z pomocą zawsze przyjdą mapa lub aplikacja turystyczna, które wskażą drogę dojścia do docelowego szlaku. Jeżeli jedziemy w góry własnym samochodem, musimy zaplanować miejsce jego postoju. W wielu przypadkach górskie miejscowości oferują parkingi tuż przy szlaku, lecz czasami trzeba będzie skorzystać z innej infrastruktury (prywatna posesja za zgodą właściciela, ogólnodostępne pobocze itp.).
Zmieni się również planowanie trasy. Musimy bowiem uwzględnić powrót w to samo miejsce, czyli wykonanie tak zwanej pętli lub powrót z góry tą samą drogą. Osoby początkujące powinny się zawsze trzymać szlaków turystycznych i tylko po nich planować trasy. Turyści zaawansowani mogą jednak skorzystać z licznych ścieżek leśnych, nieoznakowanych, które też mogą doprowadzić do celu, a nawet wskazać nowe, nieoczywiste tereny w Beskidach. Uwaga jednak na parki narodowe oraz rezerwaty przyrody, w których poruszać się można tylko (i wyłącznie!) po szlakach i ścieżkach wytyczonych przez park.
Oznakowanie szlaków turystycznych
Podstawowym systemem oznaczania górskich ścieżek w Polsce są szlaki turystyczne, które mają za zadanie bezpiecznie doprowadzić turystę z jednego miejsca do drugiego oraz wskazać w okolicy punkty najatrakcyjniejsze pod względem przyrodniczym i krajoznawczym. Rozróżnia się kilka typów szlaków.
Najbardziej powszechnym i rozpoznawalnym jest szlak pieszy, zarówno górski, jak i nizinny. Znakuje się go odpowiednim kolorem (czerwony, niebieski, zielony, żółty lub czarny) umieszczonym na białym tle. Podobne oznaczenie ma szlak narciarski, z tą różnicą, że tło ma kolor pomarańczowy. W górach napotkać można jeszcze szlaki rowerowe (kolorowy znak i czarny symbol roweru na białym tle) oraz szlaki konne (kolorowa kropka na białym tle).
Ścieżki spacerowe
Inną grupę znaków spotykanych w górach, równie liczną, stanowią oznakowania ścieżek dydaktycznych, spacerowych, edukacyjnych i przyrodniczych. Te trasy są wyznaczane przez kwadraty: podzielone na dwa trójkąty – jeden biały, drugi w kolorze ścieżki – lub z przekątnym paskiem w kolorze drogi.
W ramach ciekawostki warto wspomnieć, że pierwsze polskie szlaki oznaczone były jedynie pojedynczym czerwonym paskiem o nieokreślonych wymiarach. Dopiero po jakimś czasie, aby poprawić widoczność szlaku w ciemności, domalowano do niego biały pasek. W miarę wzrostu popularności turystyki górskiej i wytyczania kolejnych tras w Beskidach zaistniała potrzeba systematyzacji sposobów znakowania szlaków oraz większego ich urozmaicenia. Dla porównania – w Sudetach szlaki wytyczano już znacznie wcześniej i robiono to za pomocą dwóch trójkątów równobocznych (jeden biały, drugi w kolorze szlaku) połączonych podstawą. W polskich Karpatach obecnie stosowany symbol szlaku przyjęto w latach 20. XX wieku.
Oznaczenia górskich szlaków
Szlak turystyczny w obrębie jednej trasy może przybierać różne kształty, co informuje o dalszym przebiegu drogi. Znak podstawowy to biały prostokąt z kolorowym paskiem pośrodku. Białe koło z mniejszym kolorowym kołem oznacza początek lub koniec danego szlaku. Zmiana kierunku może być sygnalizowana w dwojaki sposób: białą strzałką z nałożoną strzałką w kolorze szlaku skierowaną w kierunku zmiany trasy lub załamanym pod kątem 90 lub 135 stopni białym paskiem z kolorowym wypełnieniem. Z kolei biały wykrzyknik oznacza zmianę kierunku szlaku lub teren trudny orientacyjnie.
Kolor szlaku nie stanowi odzwierciedlenia poziomu trudności. Może jednak przekazywać inne informacje. Głównym szlakiem w paśmie jest szlak czerwony. Prowadzi on przez najbardziej spektakularne i zarazem najatrakcyjniejsze krajobrazowo i przyrodniczo miejsca. Często bywa szlakiem długodystansowym, o przebiegu grzbietowym. Szlak niebieski to szlak dalekobieżny, w Polsce zazwyczaj przebiegający południkowo. Szlaki czarne oraz żółte najczęściej bywają krótkimi szlakami łącznikowymi, doprowadzającymi do tras długodystansowych. Zielony kolor może oznaczać również szlak łącznikowy lub ścieżkę prowadzącą do atrakcji przyrodniczej. Nie zawsze jednak powyższe zasady się sprawdzają i zdarzają się od nich liczne odstępstwa.
Szlaki w polskich górach
Za pierwszy polski znakowany szlak górski uważa się wytyczony w 1887 roku szlak z Zakopanego przez Polanę Waksmundzką i Psią Trawkę do Morskiego Oka. Dokonał tego Walery Eljasz -Radzikowski. Pod koniec XIX wieku wiele szlaków w Beskidach wytyczyło niemieckie towarzystwo turystyczne Beskidenverein (między innymi w rejonie Babiej Góry, Klimczoka czy też Szyndzielni).
Pierwszy polski szlak w Beskidach wyznakował w 1906 roku Hugo Zapałowicz. Szlak ten łączył Suchą Beskidzką z Zawoją. W tym samym roku Walenty Gadowski wytyczył Orlą Perć w Tatrach. Rok później powstał szlak z Rytra przez Przehybę do Szczawnicy, a w 1925 roku Władysław Midowicz wytyczył na Babiej Górze Perć Akademików.
W końcu, w 1929 roku, powstała zachodnia część Głównego Szlaku Beskidzkiego zaprojektowana przez Kazimierza Sosnowskiego, odcinek Ustroń–Krynica, natomiast wschodnia część – ciągnąca się aż do Czarnohory (obecnie Ukraina) – wytyczona została w 1935 roku według projektu Mieczysława Orłowicza.
*Tomasz Habdas, Gdzie w góry na weekend. Górskie trasy dla każdego, Znak 2022; tytuł, lead, śródtytuły pochodzą od redakcji Aleteia.pl